History of Cambodia from the end of 16th to 18th Centuries | ប្រវត្តិសាស្ត្រនៃប្រទេសកម្ពុជា ចាប់ពីចុងសតវត្សរ៍ទី១៦ រហូតដល់ដើមសតវត្សរ៍ទី១៨

ប្រវត្តិសាស្ត្រនៃប្រទេសកម្ពុជា ចាប់ពីចុងសតវត្សរ៍ទី១៦ រហូតដល់ដើមសតវត្សរ៍ទី១៨ សាស្ត្រាចារ្យបណ្ឌិតសភាចារ្យ ម៉ក់ ភឺន ឯកឧត្តមបណ្ឌិត ចិន្ត ច័ន្ទរតនា និងសាស្ត្រាចារ្យ ម៉ែន សេដ្ឋារ័តន៍ នាំ២០២៣.

This important translation exemplifies the need for Cambodian new generations to access history research written in other languages, in this case in French by famed Cambodian researcher Mak Phoeun ម៉ក់ ភឺន, who studied and lived in Paris. In the preface to this Khmer edition, former Minister of Information Khieu Kanharith ខៀវ កាញារិទ្ធ , doesn’t shy away from controversial topics as he wrote: 

នៅក្នុងអារម្ភកថាសៀវភៅ ​“អគ្គមហាសេនា” [Shogun] របស់លោក James Clavell ដែលខ្ញុំបានបកប្រែជាភាសាខ្មែរនោះ ខ្ញុំបានលើកសំណួរថាខ្មែរស្អប់ជនជាតិយួន និងសៀម ព្រោះខ្មែរយល់ថាគឺ ជនជាតិទាំងពីរនេះហើយដែលធ្វើអោយចក្រភពខ្មែររលំរលាយ ប៉ុន្តែខ្មែរមិនដែលសួរខ្លួនឯងថាហេតុអ្វីឡើយ។ តាមពិត ក៏មានអ្នកដែលប្រឹងរកចម្លើយនឹងសំណួរនេះដែរ ហើយការសន្និដ្ឋានរបស់គេគឺទំនាស់ក្នុងព្រះរាជវង្សដែលជាដើមចមនាំ អោយចក្រភពខ្មែរចុះថយៗ។ […] សៀវភៅលោក ម៉ក់ ភឺន ដែលអស់លោកអ្នកកំពុងកាន់នៅដៃនេះ គឺជាឯកសារដំបូងដែលបាន បង្ហាញពីកង្វះខាតទាំងឡាយដែលខ្ញុំបានរៀបរាប់នៅខាងលើនេះ។ ជាឯកសារតែមួយគត់ដែលបាន បង្ហាញយ៉ាងលំអិតពីអ្វីដែលធ្វើអោយអាណាចក្រខ្មែរត្រូវចុះខ្សោយក្រោយសម័យអង្គរនោះ គឺការចុះខ្សោយអំណាចកណ្តាលដែលមានតួនាទីប្រមូលផ្តុំកម្លាំង និងព្រលឹងជាតិទាំងមូល។

[In the preface of a book called “ អគ្គមហាសេនា “ or “ Shogun” of James Clavell, which I translated into Khmer, I raised the question why Cambodians hate the Vietnamese and the Thais, because the Cambodians think that these two races that make the Khmer Empire collapse, but the Khmers never asked themselves why. In fact, there are those who try to find an answer to this question, and their conclusion is that the conflict in the royal family, which led to the decline of the Khmer Empire. The book by Mak Phoen you are holding is the first document that illustrates the shortcomings I have described above. It is the only document that shows in detail what caused the Khmer Empire to weaken after the Angkorian period was the weakening of the central power, which was responsible for gathering the strength and soul of the whole nation. 

Mak Phoeun’s introduction in Khmer and English

កិច្ចការដែលយើងបានដឹកនាំធ្វើអំពីរាជពង្សាវតារនៃប្រទេសកម្ពុជា និងការសិក្សាដាច់ដោយឡែក ពីគ្នាអំពីប្រវត្តិរបស់ស្រុកខ្មែរ បានអនុញ្ញាតឲ្យយើងអាចចាប់ផ្តើមធ្វើការសិក្សាអំពីប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ប្រទេសកម្ពុជា ពីចុងសតវត្សរ៍ទី១៦ រហូតដល់ដើមសតវត្សរ៍ទី១៨បាន ដោយប្រើប្រាស់រាជពង្សាវតារធ្វើជាមូលដ្ឋាននៃប្រភពឯកសារ។ ការជ្រើសរើសយកកាលបរិច្ឆេទដើមនិងចុងនៃការសិក្សានេះមិនត្រូវបានធ្វើឡើងទៅតាមអំណាចចិត្តនោះទេ។ កាលបរិច្ឆេទទីមួយ គិត.ស.១៥៩៤ ជាឆ្នាំដែលសៀមវាយយករាជធានីលង្វែកបានពោលគឺជាចុងបញ្ចប់នៃរយៈកាលមួយ។ រីឯកាលបរិច្ឆេទទីពីរ គឺ គ.ស.១៧០០/១ តែប៉ុន្មានឆ្នាំប៉ុណ្ណោះ ក្រោយពេលដែលទឹកដីកម្ពុជាក្រោមមួយចំណែកត្រូវបានធ្លាក់ចូលទៅក្នុងរដ្ឋអំណាចរបស់ពួកយួនអណ្ណាមជាផ្លូវការនៅឆ្នាំ១៦៩៨ គឺជាការចាប់ផ្តើមនៃរយៈកាលមួយថ្មីទៀត។ នៅចន្លោះកាលបរិច្ឆេទទាំងពីរនេះ សតវត្សរ៍ទី១៧គឺជារយៈកាលស្លាប់រស់របស់ប្រទេសកម្ពុជា ដែលចេះតែចុះខ្សោយទៅ១ ទាំងខាងផ្លូវនយោបាយ និងសេដ្ឋកិច្ច តែដែលអាចនឹងងើបក្រោកឈរឡើងវិញបាន បើសិនជាអ្នកដឹកនាំប្រទេសចេះធ្វើការប្រមាណទុកជាមុនខ្លះ និងបើសិនជាយើងត្រូវប្រឈមមុខតែជាមួយនឹងសត្រូវតែម្នាក់។

កម្មវត្ថុនៃការសិក្សានាពេលនេះ គឺពិនិត្យមើលហេតុការណ៍ប្រវត្តិសាស្ត្រដែលបានកើតមានឡើងជាបន្តបន្ទាប់ពេញមួយសតវត្សរ៍ទី១៧។ អាស្រ័យដោយប្រភេទនៃប្រភពឯកសារដែលយើងមាន ប្រវត្តិសាស្ត្រដែលយើងនឹងធ្វើការសិក្សានឹងស្ថិតនៅជាប្រវត្តិព្រឹត្តិការណ៍ ពោលគឺរៀបរាប់អំពីការណ៍និងអាកប្បកិរិយារបស់ព្រះមហាក្សត្រ និងរាជវង្សសំខាន់ៗ ជាមួយនឹងទង្វើរបស់នាម៉ឺនធំៗខ្លះៗដែរ។ យើងមិនគ្រាន់តែធ្វើការអធិប្បាយអំពីហេតុការណ៍ទាំងអស់នោះតែប៉ុណ្ណោះទេ គឺយើងនិងខិតខំស្វែងយល់អំពីវាផងដែរ ព្រោះដោយសារវាមិនមែនជាព្រឹត្តិការណ៍ដាច់ដោយឡែកៗពីគ្នា។ ហើយយើងក៏និងបង្ហាញឲ្យឃើញផងដែរថា ជារឿយៗ ព្រឹត្តិការណ៍ទាំងនោះមានចំណងទាក់ទងជាមួយគ្នាទៅវិញទៅមក ក្នុងខ្សែចង្វាក់មួយដែលគេអាចប្រមើលមើលឃើញបាន។ ជាពិសេស គឺព្រឹត្តិការណ៍ទាំងអស់នោះហើយ ដែលមានផលប៉ះ ពាល់យ៉ាងប្រត្យក្សទៅលើអនាគតរបស់ព្រះរាជាណាចក្រ ហើយវាបង្កទៅជាផលវិបាកជាក់ស្តែងមកលើសហគមន៍ខ្មែរទាំងមូល។ យើងនឹងខិតខំផងដែរនៅក្នុងការរំលេចឲ្យឃើញនូវភាពត្រឹមត្រូវតាមការពិតនៃព្រឹត្តិការណ៍ដែលយើងនឹងត្រូវលើកយកមកនិយាយ ព្រមទាំងរិះរកពន្យល់អំពីការឡើងសោយរាជ្យជាបន្តបន្ទាប់ ជាមួយនឹងចំណងទាក់ទងជាក់ស្តែង ដោយប្រើប្រាស់សំណេររបស់ពួកអ្នកធ្វើដំណើរបរទេស ក៏ដូចជាពង្សាវតាររបស់ប្រទេសជិតខាង បន្ថែមពីលើរាជពង្សាវតាររបស់យើង។ ដំបូងឡើយ ព្រឹត្តិការណ៍ទាំងអស់នោះគឺជារឿងរ៉ាវផ្ទៃក្នុងរបស់ខ្មែរយើងទេ ក៏ប៉ុន្តែអាស្រ័យដោយការដែលមានការប្រទាក់ក្រឡាគ្នាទៅវិញទៅមករវាងហេតុការណ៍ខាងក្នុងនិងខាងក្រៅ ព្រឹត្តិការណ៍ទាំងនោះក៏មានចំណងទាក់ទងទៅនឹងប្រវត្តិនៃទំនាក់ទំនរវាងកម្ពុជា ជាមួយនឹងប្រទេសជិតខាងទាំងពីរ ដែលមានអំណាចកាន់តែខ្លាំងឡើងៗ គឺប្រទេសសៀម និងពួកលោកម្ចាស់យួនអណ្ណាមត្រកូលង្វៀន។ ហើយក៏មានព័ត៌មានខ្លីៗខ្លះទៀតផងដែរអំពីទំនាក់ទំនងរវាងប្រទេសកម្ពុជាជាមួយនឹងអ្នកជិតខាងពីរទៀត គឺប្រទេសចម្ប៉ា និងលាវ។ ជាមួយគ្នានេះ យើងក៏នឹងរិះរកគូសវាសអំពីទំនាក់ទំនងដែលកើតមានឡើងរវាងរាជវាំងកម្ពុជា ជាមួយនឹងពួកបរទេស ពួកលោកខាងលិច និងបរទេសផ្សេងៗទៀត — ដែលចូលមកធ្វើពាណិជ្ជកម្មជាមួយនឹងព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ហើយដែលយូរៗម្តងបានដើរតួសំខាន់ខាងផ្នែកនយោបាយ ឬយោធាគួរឲ្យកត់សំគាល់។

នៅក្នុងការសិក្សានេះ មុនដំបូងបង្អស់ យើងនឹងខិតខំរៀបចំដាក់ការណ៍ប្រវត្តិសាស្ត្រមួយចំនួនឲ្យត្រូវចំទីកន្លែងរបស់វា និងស្រាយបំភ្លឺចំណុចខ្លះដែលស្ថិតនៅជាទំនាស់នៅឡើយ ដូចជាព្រះឋានៈនាមរបស់ព្រះមហាក្សត្រនិងព្រះអង្គម្ចាស់ធំៗ អត្តសញ្ញាណរបស់ឥស្សរជនក្នុងរាជវង្ស ឬអ្នកផ្សេងទៀត កាលបរិច្ឆេទនៃព្រឹត្តិការណ៍សំខាន់ៗ ក៏ដូចជាទីតាំងនៃទីកន្លែងសំខាន់ៗមួយចំនួន ដែលត្រូវបានភ្លេចអស់ទៅហើយអាស្រ័យដោយពេលវេលាកន្លងទៅយូរពេក។ ក៏ប៉ុន្តែ ថ្វីបើយើងអាចរកដំណោះស្រាយចំពោះចំណុចមិនច្បាស់លាស់មួយចំនួនបាន តែយើងអាចផ្តល់ត្រឹមជាសម្មតិកម្មតែប៉ុណ្ណោះចំពោះចំណុចមួយចំនួនទៀត ហើយក៏នៅតែគ្មានចម្លើយសមរម្យនៅឡើយចំពោះចំណុចខ្លះទៀត។ យើងនឹងយកចិត្តទុកដាក់ក្នុងការស្វែងយល់អំពីទម្រង់នៃស្ថាប័នសំខាន់ៗមួយចំនួនដូចជា បញ្ហានៃការស្នងរាជសម្បត្តិបន្តជាដើម — ដែលជាចំណុចពិសេស ដែលសឹងតែអាចពន្យល់បានយ៉ាងគ្រប់គ្រាន់អំពីការបែកបាក់គ្នាយ៉ាងអាក្រក់បំផុត រវាងសមាជិកនៃរាជវង្សានុវង្សខ្មែរ — អំពីតួនាទីដ៏សំខាន់នៃព្រះអង្គម្ចាស់ក្សត្រីនៅក្នុងការស្នងរាជសម្បត្តិបន្តនេះ និងអំពីការវិវត្តន៍នៃស័ក្តិយសរបស់ព្រះឧភយោរាជ ដែលគោលការណ៍ដើមត្រូវបានគេបង្វែរចេញ។

បន្ទាប់មក យើងនឹងខិតខំពិនិត្យមើលអំពីរបៀបដែលមហាអំណាចជិតខាងទាំងពីររបស់កម្ពុជា — មុនដំបូងគឺប្រទេសសៀម ដែលបានដើរតួនាទីយ៉ាងធំធេងស្ទើរតែពេញមួយពាក់កណ្តាលដើមនៃសតវត្សរ៍ទី១៧ ក្នុងការខិតខំដាក់អធិរាជភាពរបស់គេមកលើរាជវាំងខ្មែរ ហើយបន្ទាប់មកគឺពួកលោកម្ចាស់ង្វៀនរបស់យួនអណ្ណាម ដែលលេចមុខចេញមកក្នុងរឿងរ៉ាវរបស់កម្ពុជាតាំងតែពីទសវត្សរ៍ដំបូងៗនៃសតវត្សរ៍ទី១៧ — ក្នុងការដាក់ទម្ងន់នយោបាយ និងយោធារបស់គេមកលើប្រទេសកម្ពុជា នៅក្នុងពាក់កណ្តាលទីពីរនៃសតវត្សរ៍នេះ។ យើងនឹង បានឃើញថា តើប្រទេសទាំងពីរនេះបានបង្ខំដាក់ការត្រួតត្រារបស់គេមកលើព្រះមហាក្សត្រខ្មែរផ្សេងៗ និងបានសម្រេចជាបន្តបន្ទាប់យ៉ាងដូចម្តេចខ្លះ។ ជាពិសេស យើងនឹងបង្ហាញឲ្យឃើញថា ទុក្ខភ័យរបស់ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជានៅក្នុងពេលនោះ មិនមែនកើតចេញមកតែពីមហាអំណាចជិតខាងទាំងពីរតែប៉ុណ្ណោះទេ ក៏ប៉ុន្តែវាក៏មានប្រភពកើតចេញពីអត្តចរិតរបស់អ្នកដឹកនាំខ្មែរខ្លួនឯងផងដែរ។ ដើម្បីពន្យល់អំពីអត្តចរិតរបស់អ្នកដឹកនាំទាំងនោះ យើងនឹងពិនិត្យមើលទិដ្ឋភាពខ្លះៗនៃប្រព័ន្ធសង្គម នយោបាយ និងរដ្ឋបាល នៅក្នុងសតវត្សរ៍ទី១៧។ ប្រព័ន្ធនោះ ប្រាកដណាស់ថាមានចំណុចខ្សោយគួរឲ្យកត់សំគាល់ ដែលបង្កឲ្យកើតមានជាជម្លោះផ្ទៃក្នុងរវាងសមាជិករាជវង្សានុវង្ស និងជាហេតុដែលធ្វើឲ្យប្រទេសចុះទន់ខ្សោយ។ ហើយហេតុការណ៍នោះបានកើតឡើង ក្នុងពេលដែលកម្ពុជាបានបាត់បង់ប្រជាជនមួយចំនួនធំ នៅក្នុងសង្គ្រាមពីមុនជាមួយសៀម ដូចដែលអ្នកនិពន្ធអំពីសម័យនោះជាច្រើននាក់តែងតែបានលើកឡើង ហើយនៅចំពេលដែលពួកយួនអណ្ណាមមានការរៀបចំផែនការយោធានិងរដ្ឋបាល យ៉ាងម៉ឺងម៉ាត់ ព្រមទាំងមានប្រជាជនច្រើនលើសលប់ផង។

ការសិក្សានេះនឹងប្រព្រឹត្តទៅតាមលំដាប់លំដោយនៃពេលវេលា។ យើងនឹងរៀបចំរជ្ជកាលរបស់ព្រះមហាក្សត្រសំខាន់ៗដាក់នៅក្នុងជំពូកមួយៗ ឬជួនកាល បើសិនជារជ្ជកាលខ្លះនោះវាខ្លីៗពេក យើងនឹងដាក់រជ្ជកាលរបស់មហាក្សត្រពីរឬបីអង្គចូលក្នុងជំពូកតែមួយ ជាមួយគ្នា។ យើងនឹងគូសតារាងពង្សាវលីនៃរាជវង្សដែលបានគ្រងរាជ្យមួយ ដែលមានរួមទាំងព្រះរាមទី១ ឬ ព្រះរាមជើងព្រៃផងដែរ — ដែលត្រូវបាន ចាត់ទុកថាជាស្តេចជ្រែករាជ្យ ហើយនិងរាជបុត្រដែលឡើងសោយរាជ្យបន្តពីព្រះអង្គ គឺព្រះរាមទី២ (ចៅពញានូ)។ តារាងនោះនឹងធ្វើឲ្យយើងមើលឃើញថា មានមហាក្សត្រចំនួនប្រាំជំនាន់ដែលបានសោយរាជ្យក្នុងរយៈកាលនោះ គឺជំនាន់ទី១មានបុត្រារបស់ព្រះបាទបរមរាជាទី៣ និងព្រះរាមទី១ ហើយជំនាន់ទី៥ មានព្រះភាគិនេយ្យ(ក្មួយប្រុស)របស់ព្រះជ័យជេដ្ឋាទី៣ (អង្គសូរ)។

នៅក្នុងការសិក្សានេះ យើងនឹងកំណត់យកការសរសេរឈ្មោះទីកន្លែងទៅតាមការកត់ត្រាជាទូទៅ។ បញ្ហាអាចនឹងកើតមានឡើងចំពោះស្ថាននាម(toponyme) នៃស្រុកទេសមួយចំនួនដែលត្រូវបានពួកសៀមឬយួនកាត់យកទៅ ព្រោះគេបានដូរឈ្មោះទៅហើយ។ ដើម្បីសម្រួលឲ្យអ្នកអានងាយយល់ យើងនឹងសរសេរភ្ជាប់ជាមួយនឹងស្ថាននាមនោះ នូវឈ្មោះថ្មីជាភាសាសៀមឬយួនដោយប្រតិលេខរ៉ូម៉ាំង (transcription romanisée) បើសិនជាចាំបាច់។ ហើយផ្ទុយមកវិញ បើកាលណាយើងត្រូវបង្ហាញស្ថាននាមនោះក្នុងភាសាសៀម ឬយួន យើងក៏នឹងសរសេរភ្ជាប់ជាមួយដែរនូវស្ថាននាមដើម ជាភាសាខ្មែរ។ នៅលើផែនទីទាំងពីរដែលមានបង្ហាញក្នុងនេះដែរ គេអាចមើលឃើញនូវស្ថាននាមសំខាន់ៗ ហើយនិងឈ្មោះទីកន្លែងរបស់ខ្មែរពីមុន តាមការហៅជាទូទៅ។ លេខរៀងនឹងជួយឲ្យគេងាយរកឃើញឈ្មោះជាភាសាសៀមឬយួន។ ចំណែកស្ថាននាមបរទេសវិញ យើងនឹងសរសេរវាទៅតាមទម្រង់ធម្មតាដែលគេធ្លាប់ទទួលយក។

យើងនឹងកំណត់យកប្រព័ន្ធនៃការសរសេរតាមសូរស័ព្ទ (translitération) បែបអន្តរជាតិ ចំពោះអសាធារណៈនាម និងឋានៈរបស់ព្រះមហាក្សត្រនិងនាម៉ឺនមុខមន្ត្រីខ្មែរ ហើយនិងចំពោះចំណងជើងរបស់ឯកសារសរសេរដោយដៃ ឬស្នាដៃជាភាសាខ្មែរ ដែលត្រូវបានលើកឡើង។ នឹងមានបញ្ជីរាយនាមរបស់ព្រះមហាក្សត្រដែលយើងធ្វើការសិក្សាមួយនៅក្នុងឧបសម្ព័ន្ធ ដោយជូនព្រះឋានៈនាមជាផ្លូវការជាភាសាខ្មែរ ទៅតាមប្រព័ន្ធសរសេរតាមសូរស័ព្ទ និងតាមកំណត់ត្រាដែលគេទទួលយកតាមធម្មតា(ប្រតិលេខ)។ ចំពោះព្រះនាមរបស់ព្រះមហាក្សត្រ ឬឥស្សរជនបរទេសវិញ យើងនឹងរក្សាវាទុកទៅតាមអ្វីដែលគេនិយមប្រើជាទូទៅ។

នៅពេលដែលយើងបានសម្រេចយកការសិក្សានេះមកបោះពុម្ព យើងក៏មិនភ្លេចនូវការថ្លែងអំណរគុណចំពោះអ្នកទាំងអស់គ្នាដែលបានជួយយើងក្នុងកិច្ចការនេះ។

មុនដំបូងបង្អស់ យើងសូមសម្តែងនូវការដឹងគុណយ៉ាងជ្រាលជ្រៅជាទីបំផុតចំពោះលោកសាស្ត្រាចារ្យ ព្យែរ ប៊ែរណា ឡាហ្វុង ដែលបានចំណាយពេលវេលាដឹកនាំការសិក្សានេះ ជួយតាមដាន និងតម្រែតម្រង់ទិសយើងដោយចិត្តមេត្តាប្រណី ហើយបានបង្ហាត់បង្រៀនយើងឲ្យចេះធ្វើការវិភាគព្រឹត្តិការណ៍ដែលកន្លងទៅ ខុសពីព្រឹត្តិការណ៍ថ្ងៃនេះ ធ្វើឲ្យយើងរំភើបយ៉ាងក្រៃលែង។ យើងកំសូមថ្លែងអំណរគុណយ៉ាង ខ្លាំងផងដែរចំពោះលោកសាស្ត្រាចារ្យ ហ្សង់ ដែលវែរ ដែលបានផ្តល់ដំបូន្មានល្អៗ និងការលើកទឹកចិត្តឲ្យយើងធ្វើការសិក្សានេះរហូតដល់ទីបញ្ចប់បាន។ ជាមួយគ្នានេះ យើងក៏សូមថ្លែងនូវការដឹងគុណចំពោះលោកសាស្ត្រាចារ្យ ឡេអុង វ៉ាន់ដែរមៀរ្ស និងលោកសាស្ត្រាចារ្យ ដឺនីស ឡុមបារដ៍ ដែលបានផ្តល់កិត្តិយសឲ្យយើង ដោយទទួលយកស្នាដៃនេះដាក់បញ្ចូលទៅក្នុងសមូហកម្មឯកលេខខានៃសាលាបារាំងនៅចុងបូព៌ាប្រទេស(Collection des Monographies de l’Ecole française d’Extrême-Orient)។ ចុងក្រោយបង្អស់ យើងសូមថ្លែងអំណរគុណដោយស្មោះស្ម័គ្រចំពោះលោកអ្នកទាំងអស់គ្នា ដែលបានជួយយើងខុសៗគ្នាដូចជាការប្រមូលឯកសារ និងការរៀបចំការសិក្សានេះ ក្នុងនោះមានជាអាទិ៍អ្នកស្រី ដូមីនិក ដឺលីប៊ែរ៉ា អ្នកស្រី ម៉ារី ប៉ូលឡូប៉េស អ្នកស្រីមីស្សែល វ៉ាឡឺរ៉ាំង ហើយនិងមិត្ត ឡុច ផ្លែង ពោធិ៍ ធម្មៈ ប្រាយ៉ាត់នីឆាឡាមុន ស៊ឹមផល្លី និងយ៉ង់ បាយុន។

The work we have done about the Royal Family of Cambodia and the separate study about the history of Cambodia has allowed us to start studying the history of Cambodia from the 16^th Century to the 18^th Century by using the history of the Royal family as a source of information. The selection of the starter and the end of the date of this study were not made at any discretion of an individual. The first written date is 1594 A.D, the year that the Siamese
conquered the city of Longvek is the end of an era. The second date is ¹⁷⁰⁰⁄₁ AC, only a few years after a part of Kampuchea Krom officially fell into the control of Vietnamese Annam in 1698, which was the beginning of the new era. Between these two dates, the 17^th century was a life and death period of Cambodia and the country had gone weaker and weaker both politically and economically. But it could only be revived again if the politicians knew how to
predict and if we only have to face one enemy.

[“The object of this study during this time is to examine a series of historical events that occurred throughout the 17^th century. Depending on the type of information we have, the history that we will study will be in the history of events, i.e., describing the descriptions and attitudes of the king and important dynasties, along with the actions of some of the great noblemen. We will not only preach about all the events, but we will try to get a better understanding of them as well because it is not separate events. And we will show that often, these events have a link connected to each other in a predictable chain. In particular, all of these events have had a profound impact on the future of the Kingdom, and have had far reaching consequences for the entire Cambodian community. We will also endeavor to
highlight the facts of the events we are to address, as well as to explain the subsequent enthronement with actual connections, using the writings of the perpetrators. Foreign travel as well as genealogy of neighboring countries in addition to our royal genealogy. At first, all those events were an internal issue of Cambodia, but because there’s a connection between the incidents happening inside and outside the country, those incidents were linked to the history of relation between Cambodia with the two neighboring countries that are getting stronger and
stronger: Siamme and Annam. There is also some short information about the relationship between Cambodia and the other 2 neighboring countries, Champa and Laos. At once, we will be listing down the relationship between the Cambodian royalties and the Western countries along with other foreign countries that came to transact business with Cambodia and sometimes play an important role in the politics or military.

In this study, we will first try to put some part of historical facts into their place and clarify some missing points that are still in a conflict state such as the titles of the king and some important princes, the identities of the Royal dignitaries or others, the date of the important events as same as some of the important places that have been forgotten due to the passage of time. Even though we can find the solution for some unsure parts, we could only provide the hypothesis for other parts and there’s still no appropriate answer to the missing point. We will be focusing on the understanding of the forms of some important institutions such as a problem during the process of accession is the main point that can almost adequately explain the horrible division between the royalties, the important role of the queen in this process of accession and about the evolution of the power of the king, where the original principle was or diverted.

After that, we will try to examine the way that the two neighboring powers of Cambodia, the first one is Siamme which played the biggest role in almost half of the 17^th century to colonize the Cambodian royal palace. After Siamme is Annam who has been involved in the story of Cambodia since the first decade of the 17^th century, to put pressure by using their political and military on Cambodia during this century. We will see how these two countries
forced their control over the other Khmer kings and how they could achieve their plans. In particular, we will show you about the suffering of Cambodia during this time. Not only did it come from the two neighboring powers, but it also originated from the character of the Cambodian leaders themselves. To explain the character of these leaders, we will look at some aspects of the social, political, and administrative systems of the 17^th century. The system, of
course, had significant weaknesses that led to internal strife between members of the royal family and weakened the country. That happened when Cambodia lost a large population in a previous war with the Siamese, as many authors from that era have always mentioned that at a time when Annam had strict military and administrative plans as well as overpopulation.

The study will be conducted in chronological time order. We will organize the reigns of the main monarchs in chapters, if some of the reigns are too short, we will put the reigns of two or three kings in the same chapter. We will draw a chart of a dynasty that reigned, including King Ream I or King Ream Cheung Prey — who was considered to be the king of interference — and his son who succeeded him was Ream II (Chao Ponhea Nou). The chart will show us that there were five generations of kings who reigned during that period: the first generation was the son
of King Borom Reachea III and Ream I, and the fifth generation was the nephew of King Chey
Chetha III (Ang So).

In this study, we will consider writing the names of the places according to the general record. Problems may arise with the toponymy of some of the districts that were taken over by the Siamme or Annam because they had already been renamed. To make it easier for the reader to understand, we will attach the new name in Thai or Vietnamese with a Roman transcript (transcription romanisée) if necessary. Conversely, if we have to show the name in Thai or Vietnamese, we will also attach the original title in Khmer. On the two maps shown in this book, you will see the main important names and the names of the places that belong to Khmer by the common calling. Numbering will make it easier for us to find names in Thai or Vietnamese. As for foreign names, we will write them in the usual format they used to accept.

We will define the international phonetic system of writing (transliteration) for the unpublic names and status of kings and nobles of Khmer officials and the titles of handwritten documents or works in the Khmer language mentioned. There will be a list of the names of the kings that we studied in the appendix, giving the official title in Khmer according to the phonetic system and the usual accepted records (transcripts). As for the names of kings or
foreign dignitaries, we will keep them as they are commonly used. When we decided to publish this study, we would not forget to thank all those who helped us in this work.

First of all, we would like to express our deepest gratitude to Professor Pierre Bernard Lafont for taking the time to lead this study by following up and orienting us with compassion and training us how to analyze past events differently from today’s events, making us extremely We would also like to thank Professor Jean Delvert for giving us such good advice and encouragement to make this study a success. At the same time, we would like to express our
gratitude to Professor Leon Vandermeersch and Professor Denys Lombard for honoring us by embracing this work into the specialized collection number of the French School of the Far East (Collection des Monographies de l’Ecole française d’Extrême-Orient). Last but not least, we would like to thank all of you who have helped us through the collection and preparation of this study, including Mrs. Dominique de Libera, Mrs. Marie-Paul Lopez, Mrs. Michele Vallerin, And our friends Loch Phleng, Po Dharma, Prayat Nichalanont, Sim Phally, and Yang Baoyun.’]